Astro_pintura [13] : Observacións astronómicas (1711)

O sol

OSSERVAZIONI ASTRONOMICHE (1711) : Creti, Donato. Musei Vaticani. Roma.

O Conde Luigi Mansilli encargou estas pinturas para convencer o Papa Clemente XI da necesidade de contar cun observatorio astronómico para a Igrexa. Nesta serie de pinturas, o artista representou os obxectos do sistema solar coñecidos entón: o sol, a lúa, os planetas (Mercurio, Venus, Marte, Xúpiter e Saturno) e un cometa. O astrónomo Eustachio Manfredi supervisou o traballo. E o plan tivo éxito pois, co apoio do Papa, inaugurouse pouco despois en Bolonia o primeiro observatorio astronómico público de Italia. 

A lúa

Mercurio

Venus

Marte

Xúpiter

Saturno

Cometa

[Fonte das imaxes]

Literiatura [47] : John Holcroft

[Fin?]

de John Holcroft.

28 de marzo, a ollo ceibe

Foi hoxe día de emocións múltiples, á volta da figura de Don Ramón Aller.

Pola mañá, celebrouse no Observatorio "Ramón Mª Aller Ulloa" da USC, a presentación do libro Astronomía a ollo ceibe, tradución ao galego de Astronomía a simple vista, impulsada por José Ángel Docobo e realizada por Celia Rozas, ex-alumna do noso instituto.
Máis alá dunha tradución, a obra é en certa medida unha restitución: pouco antes do golpe de estado do 36, o Seminario de Estudos Galegos anunciaba a súa publicación, pero daquel orixinal entregado nunca máis se soubo. Oitenta anos despois, a Universidade e a Xunta recoñecen e recuperan este título fundacional da divulgación científica en galego.
E se pensamos no título en sentido estrito, é inexcusable citar as palabras de Celia Rozas no prólogo:

"A relativa infidelidade do título desta versión /.../ -e aínda a inhibición da preferencia académica de ceibo/a fronte a ceibe-  responde á vontade dos editores, que eu como tradutora tamén fixen miña, de manter inalterado o título que, segundo a prensa da época ía ter a obra /.../, Astronomia a ollo ceibe; un título polo demais, provisto dun arrecendo enxebrista bastante característico do galego escrito da época, e ben fermoso e elocuente do sentido rabiosamente divulgativo da obra.

Pola tarde, a homenaxe trasladouse a Lalín. Primeiro, coroa de flores no monumento a Aller e, despois traslado da actividade ao Museo: breves intervencións das autoridades políticas e académicas (Concelleira de Cultura, Reitor da USC, Conselleiro de Educación e Alcalde), dúas pequenas charlas e a inaguración da exposición.

Ademais de instrutivo, sempre é tremendamente emotivo escoitar a evocación que de Don Ramón realiza o profesor Docobo, o seu sucesor no observatorio compostelán e artífice fundamental na recuperación e difusión da figura do noso sabio.
Nesta ocasión, estivo acompañado de Cecilia Doporto, doutoranda súa, responsable do Museo e arquitecta da exposición. Cecilia, suxeriunos datos da súa tese sobre Don Ramón, e, sobre todo, deixounos albiscar a cantidade de fíos de memoria, admiración e agradecemento que o noso astrónomo foi deixando por aquí e por acolá, e que ela recolle para, tece que tece, preparar un extraordinario tapiz biográfico ao que, así o esperamos, pronto teremos acceso.

A exposición inaugurada é imprescindíbel. Manuscritos, debuxos, ilustracións, instrumental -entre o que podemos admirar esa auténtica icona da ciencia galega que é o teodolito de Don Ramón- dispóñense con harmonía e claridade para ofrecernos unha ben perfilada imaxe de aproximación ao sabio. Non  conforme con iso, tráenos o que, mesmo para moitos iniciados na obra do homenaxeado, resultará unha sorpresa: unha estupenda colección de retratos, obra do Don Ramón fotógrafo, restaurados por María Alejo.

Don Ramón Aller : 50 anos do seu pasamento.

Hoxe cúmprense cincuenta anos do falecemento de Don Ramón. Levamos desde xaneiro desenvolvendo algunha actividades (entre elas os astro-poemas e as astro-pinturas) a propósito desa data e seguiremos durante o que resta de ano.

Marta Calviño Sixto deseñou o logotipo que agora vos presentamos e que nos acompañará de aquí en diante.

[Un bo día para mirar aquela Marela do 2009]

 

Astro_poemas (9) : Elena Soto

Disco de ouro. Os sons da terra.

Oscura era la noche, fría estaba la Tierra

“Oscura era la noche, fría estaba la Tierra”,
el blues de ‘Blind’ Willie Johnson,
junto con el canto nocturno de los navajos
y los latidos del corazón de Ann Druyan
ya han cruzado el Cinturón de Kuiper.
—La NASA anunció que la Voyager 1
dejaba atrás la heliopausa, abandonando el Sistema Solar—.
Desamparados en la Vía Láctea,
arropados tan solo por gas ionizado,
los esquemas de ADN y las leyes de Newton
duermen su letargo cósmico
en los surcos del disco de oro de la Voyager
con otros ‘grandes éxitos’ del Planeta.
Escucho el gemido de la guitarra
mientras oscurece en esta parte de la Tierra,
y el verano se debilita, como la señal de la Voyager.
La luna mengua,
y el lamento de ‘Blind’ en las calles de Beaumont,
se desplaza hacia la nube de Oort,
—en unos 40.000 años se aproximará a la constelación de la Jirafa—.
Entre rasgueo y rasgueo,
repaso el inventario que vaga en el abismo
y que intenta explicar “a quién corresponda”
la deriva continental, la evolución de los vertebrados
o el endemoniado tráfico de una ciudad en hora punta.
En la carátula,
una descripción del lugar de nuestro planeta en la Galaxia,
un átomo de hidrógeno
y las instrucciones de uso y manejo del disco.
“Dark was the night, cold was the ground”
(Oscura era la noche, fría estaba la Tierra),
Un blues desvalido en la frontera.
Voz profunda adentrándose en el espacio profundo,
mensajera frágil “en el áspero camino hacia las estrellas”.

[Fonte e comentario]

Elena Soto, berciana de Ponferrada, traballa como xornalista científica. Ciencia e poesía danse a man nun sedutor mollo de poemas (que ela mesma nos introduce e comenta en Tamtampres). Establo Pegaso é o seu blogue de literatura e ciencia.

No poema Oscura era la noche, fría estaba la tierra a referencia é o disco de ouro que, acompañando as Voyager, foi enviado á inmensidade cósmica con sons e imaxes representativas da terra. 

No segundo, a propia autora explica que o punto de partida é o We are made of star stuff de Carl Sagan.  "¿Y si la sangre que fluye por nuestras venas y el calcio que forma nuestros huesos hubiera sido parte de la Osa Mayor? ¿Nos guiamos por las constelaciones porque las combinaciones bioquímicas de nuestro cuerpo son producto de la combinación de elementos formados en las estrellas?" -pregúntase a poeta, e a resposta é este

La Gran Osa Blanca hiberna en mis huesos

Porque a veces busco la Osa Mayor entre tus dientes,
porque a veces me guía el cielo de tu boca,
porque a veces en la noche sin luna me estrechas, sin apenas tocarme,
y me envuelves, sin apenas tocarme,
como me estrecha y envuelve el manto del vacío, sin apenas tocarme.
Por ser la gran osa blanca que hiberna a temporadas en mi alma,
durmiente, cauta, menguante e invisible,
porque te refugias prudente sin rasgarme hasta que llega el deshielo
y con tu letargo alimentas mi sueño.
Porque  boca a boca me distancias
de la caverna a la que van los muertos que viajaron sin rito.
Porque a veces me marcas con tus garras,
porque a veces me hieres,
porque a veces en la noche me marcas y me hieres, sin apenas tocarme,
convirtiendo mi espalda en la tabla esmeralda de lo ínfimo,
guiando la travesía de los argonautas,
velando las constelaciones de mis huesos.
Hermética, tierna, creciente y guardiana,
vigilas, husmeando la bóveda celeste,
hasta encontrar en el cielo el cielo de mi boca.
Porque a veces merodeas solitaria
y para encontrar tus huellas merodeo solitaria.
Porque me yergo mientras tú te dispersas
para apoyar sobre la planta de los píes el peso de los átomos.

[Fonte e comentario]

Astro_pintura [12] : A noite estrelada (1889)

DE STERRENNACHT (1889) : Gogh, Vincent van. MoMa New York Museum. New York.

Afeccionado á astronomía e fascinado polo nocturno, Vincent van Gogh representa a vista durante a noite dende a xanela do seu cuarto nun hospital. Segundo algúns estudosos as imaxes do cadro gardan semellanza cun bosquexo da Galaxia Remuíño feito por Lord Rosse 44 anos antes da obra de Van Gogh. Para outros o cadro é tamén unha representación artística da teoría física da turbulencia de fluídos.

[Fonte da imaxe]

Literiatura [46] : Alberto Montt (2)

Crise do libro

de Alberto Montt en Dosis diarias.

Astro_poemas (8) : Salvatore Quasimodo

Alla nuova luna

In principio Dio creò il cielo
e la terra, poi nel suo giorno
esatto mise i luminari in cielo
e al settimo giorno si riposò
Dopo miliardi di anni l’uomo,
fatto a sua immagine e somiglianza,
senza mai riposare, con la sua
intelligenza laica,
senza timore, nel cielo sereno
d’una notte d’ottobre,
mise altri luminari uguali
a quelli che giravano
dalla creazione del mondo. Amen.

Fonte foto

Á nova lúa

No principio Deus creou o ceo
e a terra, axiña no seu día
exacto colocou as luminarias no ceo
e ao sétimo día descansou.
Despois de billóns de anos o home,
feito á súa imaxe e semellanza,
sen nunca descansar, coa súa
intelixencia laica,
sen temor, no ceo sereno
dunha noite de outubro,
colocou outras luminarias iguais
a aquelas que xiraban
desde a creación do mundo

A poesía do siciliano Salvatore Quasimodo (1901-1968), premio Nobel en 1959, adoita clasificarse en dous momentos e dous modos. Antes da Guerra Mundial, insírese no movemento hermético italiano. Despois da guerra, entrega a súa poesía ao compromiso social e á transparencia.

Escribiu "Á nova lúa" con ocasión do lanzamento do Sputnik. A perseverancia, o traballo e  enxeño (laico) do home elevan a humana criatura, na procura da súa emancipación de Deus.

Astro_pintura [11] : O gran cometa de 1680 sobre Rotterdam (S. XVII)

O GRAN COMETA DE 1680 SOBRE ROTTERDAM (S. XVII): Verschuier, Lieve. Museo de Rotterdam.

A principios de novembro de 1680 o astrónomo alemán Gottfried Kirch descubriu un dos cometas máis notables.  O cometa chegou a ser tan brillante que era visible incluso de día. Era a primeira vez que se descubría un cometa coa axuda dun telescopio. O cometa pasou rozando o Sol, a só uns 900.000 km, e desenvolveu unha enorme cola. No cadro tamén se pode ver a varias persoas portando balestillas, un instrumento empregado antiguamente para medir distancias angulares.

[No APOD galego]

[Fonte da imaxe]

Literiatura [45] : Andrea López

Papaventos

de Andrea López en Retrincos.

Astro_poemas (7) : Ovidio

Fonte imaxe

Metamorphoseon (As metamórfoses) de Ovidio fixan un dos grandes modelos da literatura universal. A narración da historia do mundo desde os seus inicios densenvólvese en clave mitolóxica, polo que non é estraño o encontro coa cosmoloxía. 
No libro II recóllese o mito de Faetón, o fillo do Helios que lle rouba o carro (o Sol) ao pai e, despois de provocar diversas catástrofes, acaba matándose.
Este fragmento, a descrición do palacio do Sol, sitúase ao principio do libro.

LIBER SECUNDUS

[O PALACIO DO SOL]

Regia Solis erat sublimibus alta columnis,
clara micante auro flammasque imitante pyropo,
cuius ebur nitidum fastigia summa tegebat,
argenti bifores radiabant lumine valvae.
materiam superabat opus: nam Mulciber illic 5
aequora caelarat medias cingentia terras
terrarumque orbem caelumque, quod imminet orbi.
caeruleos habet unda deos, Tritona canorum
Proteaque ambiguum ballaenarumque prementem
Aegaeona suis inmania terga lacertis 10
Doridaque et natas, quarum pars nare videtur,
pars in mole sedens viridis siccare capillos,
pisce vehi quaedam: facies non omnibus una,
non diversa tamen, qualem decet esse sororum.
terra viros urbesque gerit silvasque ferasque 15
fluminaque et nymphas et cetera numina ruris.
haec super inposita est caeli fulgentis imago,
signaque sex foribus dextris totidemque sinistris.

 

[O PALACIO DO SOL]

O palacio do Sol erguíase sobre altas columnas e resplandecía de ouro relucente e de piropo, que semella chamas; tiña os teitos cubertos de brillante marfil, e as dúas follas da porta irradiaban con luz de prata. Pero sobre riqueza dos materiais impoñíase o primor da súa elaboración. Porque neles Múlciber moldeara en relevo os mares que cinguen por todas partes a terra, e a esfera terrestre e o ceo que está suspendido sobre ela.

As augas acollen os seus azuis deuses: o musical Tritón o mudable Proteo, Egeón que cos seus brazos oprime os xigantescos dorsos das baleas, Doris  e as súas fillas, das cales unhas semellan que están a nadar, outras, sentadas nun con, secando os verdes cabelos, e outras navegando sobre peixes; non teñen todas a mesma cara, pero tampouco son moi diferentes, como debe ser tratándose de irmás. A terra ten homes e cidades e bosques e feras e ríos e tamén ninfas e demais divindades do campo. Por riba destas cousas está a imaxe do ceo fulgurante e os signos do zodíaco, seis na folla dereita da porta e outros tantos na esquerda.

Fonte texto.

Astro_pintura [10] : Un mundo (1929)

UN MUNDO (1929): Santos Torroella, Ángeles. Museo Reina Sofía. Madrid

Imaxina como rota este estraño planeta Terra de xeito que o día e a noite van pasando nas caras dun gran cubo distorsionado.

"Un mundo participa a medias de los supuestos surrealistas y de la poética del realismo mágico, corriente difundida en el ensayo homónimo publicado por Franz Roh en 1925. Los personajes femeninos que pueblan la escena rodean los costados de un globo terráqueo que ha perdido su condición original para convertirse en una figura cúbica. En silenciosa procesión, estas mujeres de largos cabellos van iluminando las estrellas con el fuego previamente tomado del sol, mientras en uno de los ángulos del lienzo, otro conjunto de mujeres tocan instrumentos musicales." [Cita]

[Fonte da imaxe]